نظام باورها، نقش اساسی در احساس و رفتار آدمی دارند. باورهای منطقی، منجر به رضایت از زندگی و سلامت روان می‌شوند. باورهای غیرمنطقی اختلال روان و نارضایتی از زندگی را در پی دارند. نظریه عقلایی، هیجانی، افسردگی را ناشی از نظام باورهای غیرمنطقی افراد می‌دارد و از اصطلاح باورهای غیرمنطقی به عنوان شیوه انتخابی برای مقابله با افسردگی یاد می‌کند (بک، 1976، ترجمه قراچه‌داغی، 1369).

انسان موجودی است عقلانی و در عین حال غیرعقلانی. تفکر غیرمنطقی انسان از یادگیری‌های غیر منطقی اولیه‌اش ریشه می‌گیرد، زیرا از لحاظ بیولوژیکی آمادگی پذیرش آن را دارد و این طرز تفکر به طور خاص از پدر و مادر، مربیان و جامعه به او منتقل می‌شود. اضطراب و اختلالات عاطفی انسان نیز ناشی از این طرز تفکر یا باورهای غیرمنطقی است. بنابراین تا هنگامی که تفکرات غیرمنطقی وجود دارد، هیجانات شدید و رفتارهای غیرمنطقی نیز وجود خواهد داشت ورهایی از اضطراب و اختلالات، مستلزم آگاهی انسان از خصوصیات فکری یا باورهای غیرمنطقی و منطقی است (شفیع‌آبادی، 1380).

الیس معتقد است که توسل به باورهای غیرمنطقی به اضطراب و ناراحتی روانی منجر می‌شود. وقتی‌که فرد به چنین عقایدی متوسل می‌شود، در نگرش و برداشت‌های خوش شدیداً بر اجبار، الزام و وظیفه تاکید دارد و خود را بی‌نهایت به واقع امر خاص مقید و پایبند می‌کند. بنابراین اگر فرد خود را از این قیدها برهاند، به احتمال قوی در جهت سلامت و رشد شخصیت حرکت خواهد کرد (شفیع‌آبادی، 1375).

طبق نظر الیس علت اصلی ناراحتی‌های احساسی، ناشی از طرز تفسیری است که از جهان داریم. نقطه‌نظرهای غیرمنطقی، منجر به افکار منفی و اتوماتیک علیه خود می‌شوند. و در نتیجه روی رفتار اثر نامطلوب گذاشته، توانایی ما را در کنار آمدن با مسئله دشوار می‌سازد (بنسون و استوارت[1]، ترجمه قراچه‌داغی، 1376).

اگر فردی دیدگاه‌های بسیار انعطاف‌پذیر و کمال‌گرایانه نسبت به دنیا داشته باشد و با موقعیتی مواجه شود که با دیدگاه او متضاد باشد؛ احتمالاً در مقابله با فشارزاها به راهبردهای ناسازگاری مثل اجتناب و انکار متوسل خواهد شد. علاوه بر این فرد ممکن است راهبردهای جبرانی را به کار گیرد که غیرمنطقی و غیرواقع‌گرایانه بوده و تلاش او در مقابله با عامل فشارزا به شکست بیانجامد (گودرزی، 1384).

همچنین فردی که تابع افکار غیرمنطقی و غیرعقلایی باشند، با عواقب غیرمنطقی و غیرتصادفی مواجه خواهد شد. در چنین حالتی فرد دچار احساس اضطراب، نگرانی، افسردگی و یا دیگر انواع احساسات منفی خواهد شد (شفیع‌آبادی، 1380).

در رویکرد تحلیل رفتار متقابل چهار موضوع زندگی را مطرح کرده است که بر تفکر منطقی و احساس‌ها، اعمال و روابط او با دیگران موثر است. این چهار موضوع عبارتند از «من خوبم- تو خوبی»، «من خوبم- تو خوب نیستی»، «من خوب نیستم- تو خوبی»، «من خوب نیستم- تو خوب نیستی» این چهار وضعیت یک سری باورهای غیرمنطقی برای فرد ایجاد می‌کند. زمانی که یک فرد موضوع اصلی زندگی خود را انتخاب می‌کند مایل است دنیا را عمداً از دیدی نگاه کند که موضعی حفظ شود. در جهان واقعی اغلب مردم در یک موضوع تثبیت نمی‌شوند. موضع‌های غیرخوب را می‌توان به عنوان توهم و تفکرات ناسالم تلقی نمود. کمک به افراد برای تجدید اتخاذ موضع زندگی سالم یکی از اهداف اصلی تجزیه و تحلیل مبادلات است (وولز و براون، هیوج، ترجمه عظیمی، 1384).

با توجه به مطالب بالا و بررسی سایر پژوهش‌هایی که در مورد باورهای غیرمنطقی صورت گرفته است. پژوهشگر را بر این سوال متوجه کرده که درمان براساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل تا چه اندازه می‌تواند باورهای غیرمنطقی را تغییر دهد.

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه............................................................................................................

بیان مسئله....................................................................................................

اهمیت و ضرورت تحقیق..............................................................................

فرضیه یا سوالات تحقیق..............................................................................

اهداف تحقیق................................................................................................

تعریف مفاهیم و واژگان...............................................................................

فصل دوم: پیشینه تحقیق

مقدمه............................................................................................................

نظریه عقلایی- عاطفی..................................................................................

ریشه باورهای غیرمنطقی............................................................................

باورهای منطقی و غیرمنطقی........................................................................

ویژگی‌های باور منطقی................................................................................

ویژگی‌های باور غیرمنطقی...........................................................................

انواع باورهای غیرمنطقی..............................................................................

تحمل بالا ناکامی در مقابل تحمل پایین ناکامی.............................................

انواع باورهای غیرمنطقی در نظریه الیس در آزمون جونز ........................

باورغیرمنطقی نیاز به تائید دیگران .............................................................

باور غیرمنطقی انتظار بیش از حد از خود...................................................

باور غیرمنطقی واکنش به ناکامی.................................................................

باور غیرمنطقی به مسئولیتی عاطفی.............................................................

باور غیرمنطقی نگرانی زیاد توام با اضطراب..............................................

باور غیرمنطقی اجتناب از شکست ..............................................................

باور غیرمنطقی وابستگی به دیگران.............................................................

باور غیرمنطقی درماندگی نسبت به تغییر....................................................

باور غیرمنطقی کمال‌گرایی...........................................................................

نظریه تحلیل رفتار متقابل.............................................................................

نظریه شخصیت برن....................................................................................

تحلیل کنشی حالات نفسانی..........................................................................

کارکردهای حالت «کودک»...........................................................................

کارکردهای مثبت و منفی «کودک طبیعی»....................................................

کارکردهای حالت خود «والد»......................................................................

بخش‌های مثبت و منفی «والد کنترل کننده و مستبد»...................................

بخش‌های مثبت و منفی «والد مهربان و پرورش دهنده».............................

هدف کلی تحلیل رفتار متقابل (TA)..............................................................

آسیب‌شناسی روانی.....................................................................................

آسیب‌شناسی ساختاری................................................................................

آسیب‌شناسی کارکردی................................................................................

انواع تبادل....................................................................................................

تشخیص حالات نفسانی................................................................................

مسدود کردن و پس‌راندن والد....................................................................

نمودار حالات نفسانی...................................................................................

تئوری تماس اجتماعی..................................................................................

نوازش‌های مثبت و منفی..............................................................................

نمودار نوازش..............................................................................................

نوازش‌های شرطی.......................................................................................

نوازش در مقابل سرزنش............................................................................

سازمان‌دهی وقت.........................................................................................

کناره‌گیری....................................................................................................

مناسک «ادای تشریفات»...............................................................................

سرگرمی‌ها...................................................................................................

فعالیت‌ها.......................................................................................................

بازیها و باجگیری‌ها......................................................................................

مثلث نمایشی کاپلمن.....................................................................................

صمیمیت.......................................................................................................

پیش‌نویس زندگی یا نمایشنامه و ریشه‌های آن...........................................

پیش‌نویس زندگی برنده، بازنده و غیربرنده.................................................

تحلیل نمایشنامه زندگی................................................................................

نمودار نمایشنامه‌ی زندگی...........................................................................

نمایشنامه کوچک..........................................................................................

وضعیت‌های زندگی......................................................................................

اهداف تغییر در تحلیل رفتار متقابل..............................................................

درمان باورهای غیرمنطقی مبتنی بر تحلیل رفتار متقابل..............................

دامنه کاربرد تحلیل تبادلی............................................................................

تحقیقات داخلی و خارجی در رابطه با باورهای غیرمنطقی..........................

تحقیقات داخلی و خارجی در زمینه روش تحلیل رفتار متقابل.....................

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

جامعه آماری................................................................................................

نمونه و روش نمونه‌گیری............................................................................

روش گردآوری اطلاعات.............................................................................

نوع روش تحقیق...........................................................................................

توصیف مقیاس.............................................................................................

پرسشنامه تفکرات غیرمنطقی جونز.............................................................

نمره‌گذاری پرسشنامه جونز........................................................................

پایایی و روایی پرسشنامه جونز .................................................................

منابع